مهم‌ترین دیدگاه‌های شهید صدر دربارهِ مهدویت و امام مهدی(ع)
1. مهدویت و سنت‌های حاکم بر تاریخ
شهید صدر مقدمه بحث خود را با آیه پنجم سوره مبارکه قصص آغاز کرده است و ریشه‌دار بودن اعتقاد به مهدویت را در دیگر ادیان و عصر پیش از اسلام - همان‌طور که در مقدمه آن‌را مورد بحث و بهره برداری قرار داده - نشان داده است او با آیه‌ای قرآنی نظریهِ خود را مستند کرده و خاستگاه این عقیده دینی را در متن آفرینش و ارادهِ الهی و به صورتی قانونی مورد اشاره و توجه گذاشته است. ایشان معتقد است نتایج و افق‌های دور این حرکت اصلاحی جهانی - که بر دوش مستضعفان جهان قرار داده شده است - با بیانی روشن و قرآنی مورد تذکر و تأ‌مل قرار گرفته است.
متن آیهِ شریفه چنین است:
)و نرید ان نمنّ علی الذین استَضعِفوا فی الا‌رض و نجعلَهم ا‌ئمه` و نجعلَهم الوارثین.(4
و ما می‌خواهیم بر کسانی‌که در زمین به استضعاف کشیده شده‌اند منّت بگذاریم و آنان‌را امامان و وارثان (زمین) قرار دهیم.
این خواسته الهی که به صورت فعل مضارع استمراری مطرح شده است، نشانگر یک سنّت الهی و یک قانون فراگیر بوده و نتیجهِ آن به امامت رسیدن مستضعفان، به ارث رسیدن زمین به آن‌ها است که حاکمیت، لازمهِ امامت آنان است که با توجه به وراثت زمین تمام جهان تحت حاکمیت آنان درخواهد آمد.
2. مهدویت عقیده‌ای فرادینی
الف) امام مهدی(ع) تجسّم و مصداق یک عقیده اسلامی است.
ب) این عقیده یک عقیده دینی فراتر از اسلام بوده.
پ) بلکه این عقیده ریشه‌ای فراتر از ادیان الهی داشته و دارد؛ زیرا که انسان گرایشی فطری و روشن به سوی روز موعود دارد. یعنی جهانیان با تمام ادیان و مذاهب انتخابی خود، حتی کسانی‌که با دین بیگانه‌اند و خود را بیگانه مطرح می‌کنند در انتظار عدالتی جهانی هستند. این عدالت جهانی - از دیدگاه اسلام - به دست مهدی آل محمد(ع) تحقق می‌یابد.
ماتریالیسم دیالکتیک که تجسّم افراطی‌ترین گرایش‌های انکارکننده عالم غیب است، در متن عقیده خود - که تاریخ را بر اساس تناقضات درونی تفسیر می‌نماید - ایمان به روز موعودی که تمام تضادهای درونی در آن روز موعود خاتمه می‌یابد، مطرح می‌کند و بشریّت را - که آرزوی چنین مصلحی جهانی داشته - به سوی خود می‌کشاند. بنابراین، یک ریشهِ فرادینی و فرامکتبی از اعتقاد به مهدویت پشتیبانی می‌کند و ایمان به تحقق عدالت در سر تا سر جهان، ایمانی فراگیر و گسترده و در عین حال عمیق و ریشه‌دار است.
و اینک ترجمه متن شهید صدر را با هم مرور می‌کنیم:
<اعتقاد به مهدی> نشانگر و تجسّم یک باور و اعتقاد فقط اسلامی نبوده، بلکه افزون بر آن، آینه‌ای است که نشان دهندهِ یک خواستهِ دیرینهِ انسانی است؛ به گونه‌ای که بشریت با تمام گرایش‌های دینی‌اش به آن توجه داشته و یک نمودی از الهام فطری ریشه‌داری است که مردم - با تمام اختلافات مذهبی و اعتقادی میان آنان - همگی به یک روز موعودی در زمین معتقد شده، که در آن روز هدف نهایی ادیان و رسالت‌های الهی تحقق یافته، و زندگی طولانی و پررنج انسان در تمام دوران‌های تاریخ به آرامش و استقرار می‌رسد.5
3. مهدویت در گسترهِ تاریخ بشری
گرایش فطری و درونی نسبت به ضرورت تحقق روز موعود گسترده‌ترین گرایش به شمار می‌رود؛
[و بدین‌سان تجربهِ این احساس درونی نسبت به ضرورت تحقق عدالت در جهان، گسترده‌ترین تجربه شعوری و روانی در میان تک تک انسان‌ها در طول تاریخ می‌باشد.]6
4. مهدویت در نگاه دین
شهید صدر به بیان نقش بسیار مهمّ دین در ایجاد تحوّل نسبت به این احساس درونی، و تفسیر و روشن‌نمودن آن می‌پردازد. در این جا سه نکته را مطرح می‌نماید:
الف) کم‌ترین نقشی که دین ایفا می‌کند، این است که دین این احساس فطری و درونی را مورد تأ‌کید قرار می‌دهد و در حقیقت یک عنصر غیبی مهم را پشتوانه این احساس فطری قرار می‌دهد.
ب) در نتیجه - با وجود نقش مهم دین در زایش ایمان - این احساس فطری از یک احساس محض بیرون آمده و به یک ایمان قوی نسبت به آینده‌ای روشن برای بشریت تبدیل می‌گردد.
پ) این ایمان نیز نقشی جدید در زندگی انسان ایفا می‌نماید، این نقش در دو بعد تجلی می‌یابد و هم‌زمان دو فایدهِ مهم را تحقق می‌بخشد:
نخستین‌فایدهِ این ایمان عبارت است از مقاومت پیوسته و درونی انسان در برابر ستم و ستمگران، در زمانی‌که زمین از ستم پر شده باشد، این انسان باایمان به قیام امام مهدی(ع) در برابر ستم گسترده جهان‌شمول، ایمان دارد که ستم باید ریشه‌کن شود و در نتیجه در برابر ستم و ستمگران ایستادگی و مقاومت می‌نماید، حداقل این ایمان او را در برابر ستم توانمند و مقتدر قرار می‌دهد و او را از این نظر بیمه می‌کند. و از انفعال و تسلیم شدن در برابر ستمگران باز می‌دارد.
پس، این ایمان به قیام امام مهدی(ع) در حقیقت منبعی سرشار برای مبارزه درونی و برونی باظلم و ستم خواهد بود.
دومین فایدهِ این ایمان عبارت است از زایندگی یک نیروی مستمر و نامتناهی پدید میآید؛ یأ‌س و ناامیدی را در درون انسان می‌زداید و امیدواری به پیروزی حق بر باطل، و عدالت بر ستم را در درون او روشن نگه‌می‌دارد. ایمان به روز موعود، ایمان به گسترش عدل و داد و پیروزی آن بر ستم - در گسترهِ جهان - می‌باشد؛ زیرا که ستم یک واقعیت باطل و یک انحراف است و عدالت یک اصل طبیعی و یک حقیقت مطلوب است و باطل همیشه در برابر حقیقت گریزان و فراری است. باطل هر قدر که بزرگ جلوه‌گر شود و بر مقدّرات جهان و جهانیان چیره شده باشد، رفتنی خواهد بود.
بنابراین، هر انسان مظلوم و هر امّت مظلوم - چنان‌چه به قیام موعود جهانی ایمان داشته باشد - امیدوار است که ستم رخت بربندد و جهان بر اساس عدالت به حیات خود ادامه دهد.
درباره وبلاگ
